Urządzanie lasu to jedna z najważniejszych i zarazem najtrudniejszych nauk leśnych, zajmująca się planowaniem zadań gospodarczych w lasach w taki sposób, by zapewnić trwałość lasu i ciągłość dostarczania przez niego dóbr materialnych oraz spełniania różnorodnych potrzeb społeczeństwa.
Urządzanie lasu wykorzystuje wiadomości z wielu dziedzin: leśnictwa (m.in. gleboznawstwa, siedliskoznawstwa, botaniki, hodowli i ochrony lasu, łowiectwa), ochrony przyrody, geodezji (pomiar gruntów i sporządzanie map), informatyki (obliczenia geodezyjne i inne, związane z przetwarzaniem danych uzyskanych w trakcie prac urządzeniowych).

Prace z zakresu urządzania są prowadzone przez wyspecjalizowane jednostki zatrudniające pracowników o odpowiednich kwalifikacjach (w znacznej części posiadają oni wykształcenie leśne lub przyrodnicze) oraz wyposażone w konieczne zaplecze i sprzęt. Najważniejszą z nich jest Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL) z siedzibą w Warszawie. Posiada ono 12 oddziałów terenowych, obejmujących swym zasięgiem cały kraj. W każdym oddziale są działy zajmujące się pracami geodezyjnymi oraz ściśle urządzeniowymi.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej o organizacji służb urządzeniowych, zajrzyj na przykład na stronę BULiGL Oddział w Warszawie.

Plan Urządzania Lasu dla nadleśnictwa

Głównym zadaniem realizowanym przez BULiGL dla Lasów Państwowych jest sporządzanie Planu Urządzania Lasu (PUL) dla poszczególnych nadleśnictw. Jest to podstawowy dla prowadzenia gospodarki leśnej dokument sporządzany na okres 10 lat.
Powstaje on zgodnie z zasadami zawartymi w Instrukcji Urządzania Lasu, zatwierdzonej przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych w 2003 roku, i składa się z następujących części:

• opis ogólny nadleśnictwa (tzw. elaborat), zawierający m.in. opis gospodarki leśnej w okresie ostatnich 10 lat, krótką charakterystykę obecnego stanu lasu oraz zestawienia wyników inwentaryzacji (taksacji) lasu i planów gospodarczych na następny 10-letni okres;

• dane inwentaryzacji lasu dla poszczególnych obrębów leśnych, zawierające:

  • wyniki prac glebowo-siedliskowych (jeśli były prowadzone),
  • opis taksacyjny lasu: szczegóły dotyczące poszczególnych fragmentów lasu (ich powierzchnia, opis poszczególnych warstw zbiorowiska leśnego z głównym uwzględnieniem warstwy drzew),
  • wskazania gospodarcze dla poszczególnych fragmentów lasu (drzewostanów lub gruntów nieleśnych przeznaczonych do zalesienia),
  • mapy tradycyjne ("na papierze") i numeryczne,
  • zbiorcze zestawienia danych inwentaryzacyjnych;

   

• Program ochrony przyrody: opis stanu przyrody na obszarze nadleśnictwa (włączając w to lasy innych własności) oraz zadania z dziedziny ochrony przyrody i sposób ich wykonania;

• Plan zagospodarowania lasu dla poszczególnych obrębów leśnych, który obejmuje zestawienia czynności gospodarczych na okres obowiązywania PUL z dziedziny hodowli (odnowienia i zalesienia, pielęgnowanie upraw i młodników) i użytkowania lasu (pozyskiwanie drewna); zostaje określony tzw. etat użytkowania, czyli maksymalna ilość drewna którą można pozyskać w okresie obowiązywania PUL bez szkodzenia lasowi. Jest on niższy niż przyrost masy drzewnej w tym samym okresie, dzięki czemu następuje stały wzrost zapasu drewna "na pniu".
  Plan zawiera również wskazówki do zadań z zakresu ochrony lasu, gospodarki łowieckiej i zagospodarowania turystycznego lasu.

W ramach sporządzania PUL powstają Plany zagospodarowania lasu dla poszczególnych leśnictw (wraz z odpowiednimi mapami), będące wycinkami Planu dla obrębów leśnych.

Plan Urządzania Lasu zatwierdza obecnie Minister Środowiska, który nadzoruje też jego wykonanie.

Etapy powstawania Planu Urządzania Lasu

Przed wykonaniem właściwych prac urządzeniowych przeprowadzane są prace przygotowawcze:

• prace geodezyjne mające na celu uaktualnienie stanu posiadania Nadleśnictwa;
• analiza danych dostarczonych BULiGL przez nadleśnictwo w celu sporządzenia planu (są to na przykład dane dotyczące ewidencji gruntów, zasięgu terytorialnego nadleśnictwa, mapy);
• aktualizacja zasięgu i lokalizacji obszarów chronionych (m.in. stanowiących rezerwaty przyrody);
• prace glebowo-siedliskowe (opis gleb i siedlisk wraz ze sporządzeniem odpowiednich map).

Przed rozpoczęciem terenowych prac urządzeniowych organizuje się naradę z udziałem przedstawicieli odpowiedniej regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, urządzanego nadleśnictwa, wykonawcy prac urządzeniowych, administracji rządowej i samorządowej oraz instytucji i organizacji zajmujących się problematyką ochrony przyrody i środowiska. Jest to tzw. I Komisja Techniczno-Gospodarcza (w skrócie I KTG). W trakcie tej narady ustala się wytyczne do przeprowadzenia prac taksacyjnych i sporządzenia map numerycznych.

Po tych ustaleniach rozpoczynają się w terenie prace inwentaryzacyjne (taksacyjne), obejmujące:

• wyodrębnienie (na podstawie odpowiednich kryteriów zawartych w Instrukcji Urządzania Lasu) części lasu wymagających oddzielnego opisania - tzw. wyłączeń taksacyjych
• opis taksacyjny wyłączeń i zaprojektowanie dla nich niezbędnych czynności gospodarczych,
• inwentaryzację zasobów drzewnych: ustalenie ilości drewna dla poszczególnych wyłączeń (drzewostanów) - tzw. zapas na pniu,
• pomiar wyłączeń taksacyjnych w celu ich naniesieniu na mapy i obliczenia zajmowanej przez nie powierzchni.

Po zakończeniu prac terenowych zaczyna się ich opracowanie i w końcu wykonanie projektu PUL. Gdy jest on gotowy, zwołuje się w nadleśnictwie posiedzenie II Komisji Techniczno-Gospodarczej (II KTG) dla oceny realizacji wytycznych ustalonych na I KTG oraz akceptacji projektowanych zadań gospodarczych.

Następnie projekt planu urządzenia lasu jest udostępniony do publicznego wglądu w siedzibie nadleśnictwa w celu wniesienia ewentualnych poprawek zgłoszonych przez zainteresowane osoby czy instytucje.
Po tym etapie następuje zatwierdzenie projektu - w drodze decyzji - przez Ministra Środowiska i staje się on Planem Urządzania Lasu dla nadleśnictwa, zostaje przekazany do Systemy Informatycznego Lasów Państwowych (SILP-LAS) i jest podstawą do sporządzania rocznych planów gospodarczych.